Ingezonden: Eerherstel Anton de Kom

Bij de première in Suriname van de documentaire 'Peace, memories of Anton de Kom' van regisseur Ida Does, heeft Anton’s kleinzoon Marcel de Kom gepleit voor eerherstel van zijn grootvader. Daarmee doelde hij op de onterechte verbanning van zijn vader door de koloniale autoriteiten in Suriname begin jaren dertig en de lastercampagne, waarmee die verbanning gepaard ging.

Uiteraard ben ik in grote lijnen bekend met het leven en werk van Anton de Kom, maar net als vele anderen had ik zijn beroemde werk ‘Wij slaven van Suriname’ uit 1934 nog nooit van A t/m Z gelezen. De afgelopen dagen heb ik die schade maar eens ingehaald. Het boek is een aangrijpend essay, een felle aanklacht tegen de slavernij en ook tegen het kolonialisme van na de slavernij. Een aantal vragen die De Kom stelt in zijn boek zijn nog steeds actueel, zowel in Suriname als in Nederland.

Kritiek op Nederland
Ik heb eerder wel eens gesteld in een artikel op Starnieuws, dat ik persoonlijk niet zo veel heb met geschiedschrijving vanuit een sterk 'pro' of 'anti' standpunt, omdat de antwoorden dan vooraf bekend zijn - of in sterke mate bepaald worden - door de manier waarop door de historicus informatie selecteert. Het kan leiden tot een eenzijdig beeld.
Dat neemt niet weg, dat ook de neutrale geschiedenisvorser - voor zover die bestaat - een kritische blik moet hebben op het verleden. Je hoeft geen felle anti-kolonialist te zijn om de koloniale excessen te veroordelen, net zoals je bijvoorbeeld geen anti-christen hoeft te zijn, om de heksenverbranding in de Middeleeuwen te verafschuwen.

Een groot gedeelte van het boek van Anton de Kom gaat over de excessieve wreedheid waarmee de slavernij in Suriname gepaard ging. De Kom had zich op dit vlak goed gedocumenteerd en geeft vele voorbeelden van straffen die in de koloniale tijd normaal werden geacht, zoals de 'Spaanse Bok' (een geraffineerde martelmethode), het afhakken van ledematen en zelfs het levend verbranden van degenen die als slaaf werden gehouden.

Anton de Kom trekt in zijn boek veel vergelijkingen tussen de Nederlandse slavernij en de Engelse en Franse slavernij. Hij weet aan te tonen, dat Nederland er in veel opzichten ongunstig van afkomt. Niet alleen duurde het langer voordat door Nederland de slavernij af werd geschaft (pas in 1863, terwijl Engeland en Frankrijk dat al in 1833 respectievelijk 1848 hadden gedaan) maar ook de excessen van de straffen pleiten in het nadeel van Nederland. Daarnaast duurde het in de Nederlandse kolonie veel langer totdat er onderwijs werd gegeven aan de onderdrukten.

De Surinaamse identiteit
In het boek van Anton de Kom worden ook een aantal vragen gesteld, die me van belang lijken voor de Surinaamse maatschappij van nu. Zo besteedt De Kom heel veel aandacht aan de vrijheidsstrijd van de marrons. De marronleiders zoals Boni, Baron en Joli-Coeur, worden door hem geëerd als ware verzetshelden. Toch denk ik, dat De Kom gemengde gevoelens zou hebben bij de instelling van een nationale vrije dag naar aanleiding van het vredestraktaat van 10 oktober 1760. In de ogen van De Kom waren die vredestraktaten een doelbewuste poging van de koloniale regering, om via een verdeel-en-heers beleid de eenheid van de uit Afrika afkomstige Surinamers te ondermijnen.

Dat lijkt mij zeker een gedachte om stil bij te staan. Ook al erkennen we dat er nu eenmaal, als gevolg van de geschiedenis, verschillen zijn in de maatschappelijke positie en in de leefwijze van creolen en marrons, dan nog zou de overheid in Suriname een beleid kunnen voeren dat erop gericht is bij deze groepen zoveel mogelijk wederzijds begrip tot stand te brengen. Ik meen dat dit al gebeurt in het Surinaamse onderwijs. Een dergelijk beleid hoeft overigens mijns inziens niet een ontkenning in te houden van de grondenrechten van de in stamverband levende volkeren, waartoe de marrons net als de inheemsen gerekend moeten worden.
In zijn boek stelt De Kom nog veel meer indringende vragen over de Surinaamse identiteit, onder meer over de noodzaak tot eenheid van alle bevolkingsgroepen, maar door ruimtegebrek kan ik daar nu niet op ingaan. Om één punt te noemen: volgens De Kom heeft geschiedenisonderwijs waarin vrijwel uitsluitend blanke mannen fungeren als helden en voorbeelden, een funeste werking op het zelfbewustzijn van gekleurde mensen en kan dat zelfs leiden tot minderwaardigheidscomplexen.

Tot slot: Anton de Kom was een anti-fascist in hart en nieren en hij heeft daarvoor betaald met zijn leven (hij kwam in 1945 om in een Duits concentratiekamp). Als strijder voor vrijheid en rechtvaardigheid heeft hij een prominente plaats verdiend in zowel de Surinaamse als de Nederlandse geschiedenis. Ik hoop daarom, dat de Nederlandse regering niet doof zal blijven voor de roep van de familie De Kom om eerherstel.

Jan Gajentaan